«Գրքի հաջողությունը դրսում պայմանավորված չէ վաճառքի ցուցանիշով»
07.02.2020 | 02:10
Ի՞նչ քայլեր են արվում հայ գրողին, գրականությունը հայաստանյան ու միջազգային գրաշուկայում ներկայացնելու համար: Ո՞րն է գրական գործակալի գործառույթը: Ի՞նչ խոչընդոտներ են հանդիպում այդ ճանապարհին և ի՞նչ ձեռքբերումներ են արձանագրվել: Այս մասին է մեր զրույցը «ԱՐԻ» գրական գործակալության հիմնադիր տնօրեն, գրական գործակալ ԱՐԵՎԻԿ ԱՇԽԱՐՈՅԱՆԻ հետ:
-Հայաստանում այս պահին գործում է երկու գրական գործակալություն, ինչո՞վ է առանձնանում «ԱՐԻ»-ն և ի՞նչ գործառույթներ է իրականացնում ներսում ու դրսում:
-«ԱՐԻ» գրական գործակալությունը հիմնվել է 4 տարի առաջ, սակայն ես, որպես գրական գործակալ, գործունեությունս սկսել եմ շուրջ տասը տարի առաջ: Գրական գործակալությունը, առհասարակ, միջնորդ է հեղինակի և հրատարակչի միջև:
-Հա՞յ, թե՞ արտասահմանցի հրատարակիչների հետ է ձեր աշխատանքը:
-Գիրքը առաջին հերթին պետք է հրատարակվի Հայաստանում, հետո արդեն այլ լեզուներով հրատարակման համար պետք է կապ հաստատես արտասահմանյան հրատարակիչների հետ` փորձելով ներկայացնել հեղինակներին, հետաքրքրություն առաջացնել ու վաճառել տվյալ գրական ստեղծագործության թարգմանության հեղինակային իրավունքը:
-Կարո՞ղ ենք խոսել արդյունքների մասին։
-Արագ չեն գալիս արդյունքները: Գրքերը, որ հիմա հրատարակվում են արտերկրում, 3-4 տարի առաջ արված գործարքների, բանակցությունների արդյունք են, երբեմն՝ նույնիսկ ավելի: Դա կախված է ընդհանուր հրատարակչական դաշտից: Կան հրատարակչություններ, որ քեզ հետ բանակցում են, ձեռք են բերում իրավունք, բայց տպագրում են մի քանի տարի հետո, քանի որ նախնական ծրագիրն արդեն ունեն: Բացի այդ, թարգմանչի խնդիր կա, երբեմն տարիներ են պետք թարգմանիչ գտնելու ու նրա հետ աշխատելու համար: Այսօր շատ երկրներում չունենք թարգմանություններ ոչ թե այն պատճառով, որ չկա հետաքրքրություն, այլ որ չկա թարգմանիչ: Ստացվում է՝ երկրներ ես ընտրում թարգմանիչ լինելու-չլինելու փաստը հաշվի առնելով: Օրինակ, սկանդինավյան երկրներում կա հետաքրքրություն, բայց դեռ չենք գտել թարգմանիչներ: ՈՒնենք հայերենից անգլերենի լավ թարգմանիչներ (նույնիսկ դա հեշտ չէր): Իմ ներկայացրած բոլոր գրքերը թարգմանվել են անգլերեն, և դրանց մեծ մասը հրատարակված է:
-Կարծում եմ՝ ընթերցողին կհետաքրքրի, թե որ հեղինակներն են ներկայացվել դրսում:
-Վերջերս հրատարակվեցին Սուսաննա Հարությունյանի «Ագռավները Նոյից առաջ» վեպը, Կարինե Խոդիկյանի պատմվածքների ժողովածուն, մյուս տարի կհրատարակվի Արամ Պաչյանի «Ռոբինզոն» պատմվածքների ժողովածուն: Ֆրանսերենում ունենք հաջողություններ. հրատարակվել են Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Փախչող քաղաքը», այս տարի կհրատարակվի Արամ Պաչյանի «Ցտեսություն, ծիտ»-ը: Գործարքներ ունենք Մակեդոնիայի հետ, Սերբիայի: Բուլղարիայում ունենք լավ թարգմանիչ, արդեն հրատարակվել է Արամ Պաչյանի «Ցտեսություն, ծիտ»-ը: Այդ ամենը փոխկապակցված է:
-Ո՞ր ժանրերն ու թեմաներն են պահանջված դրսի հրատարակչություններում:
-Կան հրատարակիչներ, որոնց համար ոչ թե կարևոր է՝ ինչի մասին է գիրքը, այլ՝ ինչպես է գրված: Այսինքն, ուշադրություն են դարձնում լեզվին, ոճին: Որոշ հրատարակիչներ սյուժետային, կոմերցիոն գործեր են ուզում, նրանք առաջնահերթ հարցնում են` ինչի՞ մասին է գիրքը, փնտրում են պատերազմին, քաղաքական իրավիճակներին վերաբերող գրականություն, ինչը մեզ մոտ գրեթե բացակայում է: Վրաստանն, օրինակ, այդ թեմայով առաջ գնաց. մեծ թվով գրականություն ունեն ռուս-վրացական պատերազմի մասին:
-Գրական գործակալը կարո՞ղ է պատվիրել կամ հորդորել գրողին՝ անդրադառնալ այս կամ այն թեմային՝ հաշվի առնելով պահանջարկը:
-Իրականում հրատարակչությունը պետք է պատվիրի: Սակայն ես այս ամեն ինչի մասին պատմում եմ գրողներին, ասում եմ, որ ներկայացնում եմ ձեր գրքերն ու այսպիսի խնդիրների եմ բախվում: Բայց միանշանակ պատվիրել այն գրողներին, որոնց հետ ես եմ աշխատում, հնարավոր չէ: Ընդհանուր առմամբ, Ձեր ասածի մեջ կա ճշմարտություն, ամբողջ աշխարհում դա աշխատում է. հրատարակիչը, գրական գործակալը կոմերցիոն թեմայով գիրք են պատվիրում, և այդ գիրքը մեծ հաջողություն է ունենում: Հետագայում հիշու՞մ են այդ գիրքը, թե՞ ոչ, չեմ կարող ասել:
-Այսինքն, գրքի գրական արժեքն այնքա՞ն էլ կապ չունի լավ վաճառքի հետ:
-Շատ մեծ կապ ունի, ինչքան գեղարվեստական գործը բարձրաժեք է, այնքան վատ է վաճառվում, որովհետև դրա ընթերցողն այսօր քիչ է: Գրքի հաջողությունը դրսում պայմանավորված չէ վաճառքի քանակով: Օրինակ, հրատարակիչն ասում է՝ տասը գրաքննադատ խոսեցին գրքի մասին, ու դա մեծ հաջողություն է, վաճառեցինք 500 հատ: Սա տարածված հայտարարություն է, որ հնչեցնում են Գերմանիայի, Ֆրանսիայի ու եվրոպական այլ երկրների հրատարակիչները: Եթե ուզում են շատ վաճառվի, պետք է լինի կոմերցիոն գիրք, որը հեշտ է ընկալվում ընթերցողների լայն շրջանակի կողմից: Իսկ արժեքավոր, ավելի ծանրամարս գրականության հաջողությունը արձագանքով է պայմանավորված, ոչ թե վաճառքի ցուցանիշով:
-Մեր օրերում մեծ դեր ունի նաև գովազդը: Երբ համագործակցում եք որևէ հրատարակչության հետ՝ հաշվի առնու՞մ եք հանրահռչակման պայմանը:
-Մենք ամեն ինչ հաշվի առնում ենք, բայց, ցավոք, ընտրություն չունենք: Այսինքն, այս փուլում պիտի աշխատենք նրա հետ, ով «հետաքրքիր» է, նույնիսկ եթե տվյալ հրատարակչությունը լավագույնը չէ, որովհետև լավագույնի հետևից մրցավազքը տարիներ կտևի, քո գիրքը կհնանա և այդպես էլ ի հայտ չի գա: Դու այդ հարցում գնում ես որոշակի զիջումների: Մենք շատ նոր ենք այս ոլորտում, մեր լավագույն վաճառված գիրքը հինգ լեզվով է թարգմանված, ինչը շատ քիչ է, սակայն մեր երկրի համար շատ մեծ ցուցանիշ է:
-Կարևոր է նաև, թե ինչ հնարավորություններ ունես, ֆինանսական ինչ ներդրումներ ես անում գրականությունդ հանրահռչակելու համար:
-Ամեն ինչ նշանակություն ունի, առաջին կարևոր հարցը հետևյալն է. եթե դու փոքր երկիր ես, պակաս հայտնի, պիտի խրախուսես, որ քո գրողին հրատարակեն: Դա անում են բոլոր երկրները՝ թարգմանության դրամաշնորհի տեսքով: Շատ կարևոր է, որ երկիրն իր աջակցությունը ցուցաբերի՝ ռիսկերի կեսն իր վրա վերցնելով (թարգմանության ծախսը, երբեմն նաև գովազդը): Հայաստանում մի քանի տարի է, ինչ գործում է «Հայ գրականությունը թարգմանություններում» դրամաշնորհային ծրագիրը, որով ԿԳՄՍ նախարարությունը աջակցում է արտասահմանյան հրատարակչություններին՝ օտար լեզվով հայ դասական և ժամանակակից գրականություն հրատարակելու համար: Այնտեղ էլ շատ խնդիրներ կան: Օրինակ, պետք է թույլ տանք միջնորդ լեզվից թարգմանություններ, որովհետև շատ լեզուներից չկան բնագրային թարգմանիչներ: Կամ՝ ինչպե՞ս ենք մենք ներկայանում արտասահմանյան գրաշուկայում: Միջազգային ցուցահանդեսների ենք գնում փոքր, անշուք տաղավարներով, որտեղ գրեթե ոչինչ չի կատարվում կամ եթե կատարվում է, դեռ մենք աչքի չենք ընկել մեր կատարածով: Ինչու՞: Որովհետև դա մեծ ֆինանսներ է պահանջում: Մեր պետությունը պետք է մշակի մշակութային քաղաքականություն ու հատկացնի միջոցներ գրականությունը ներսում ու դրսում ներկայացնելու, ընթերցանությունը խթանելու համար: Ոչ թե պետք է գրողներին ընտրի, տպագրի, այլ պայմաններ ստեղծի, որ հայ գրականությունը պահանջարկ ունենա ներսի շուկայում, դրսում էլ ներկայանալի լինի:
-Խոսենք ներսի գրաշուկայի մասին: Ինչպիսի՞ն է պատկերն այս դեպքում:
-Շատ տխուր վիճակ է: Մեր ընթերցողը գնում է այն գիրքը, որի մասին լսել է. կա՛մ խորհուրդ են տվել, կա՛մ սոցցանցում է նկատել, կա՛մ հրատարակիչն է լավ գովազդել: Օրինակ, վերջերս հրատարակվեց Հարություն Ղուկասյանի «Հանճարների գիրքը» վեպը, որը, որպես ժանրային վեպ, մրցունակ է դրսի շուկայում: Մեկ ամիս է վաճառքում է, սակայն արդյունքները դեռ գոհացնող չեն: ՈՒ ես գիտեմ՝ ինչու: Որովհետև նոր հեղինակ է, անունը ծանոթ չէ ընթերցողին: «Էջ» հրատարակչությունը նույնպես նոր է , իսկ գրքի գովազդը թանկ հաճույք է: Ի՞նչ են անում գրախանութները, որ այս գիրքը վաճառեն: Կամ լրատվամիջոցները, որոնց արձագանքը կուղղորդի ընթերցողին: Չեն լուսաբանում, թեև Հայաստանում այս ժանրի վեպ ամեն օր լույս չի ընծայվում: Մեր ընթերցողներն էլ, լսելով հայկական ֆենթըզիի մասին, ասելու են՝ ո՞նց կարող է հայերեն լավ ֆենթըզի լինել: Բայց վեպը ընթերցողին անպայման գրավելու է, երբ հայտնվի նրա ձեռքում։
-Գրական գործակալին հետաքրքրում են միայն հայտնի՞ գրողները՝ իրենց քիչ թե շատ գովազդված գրքերով, թե՞ նաև անհայտ հեղինակները:
-Իհարկե, ինձ հետաքրքրում են դեռ անհայտ հեղինակները։ Ասեմ, որ շատ գրողներ են մեզ ուղարկում իրենց գործերը՝ և՛ ավագ, և՛ երիտասարդ սերնդի: Պետք է ժամանակ տրամադրես, կարդաս, դիտարկում անես՝ որպես գրական գործակալ, հետո այլ մասնագետի տրամադրես կարդալու, բայց մենք չունենք այդ ներուժը բոլորի հետ համագործակցելու, հրատարակիչների հետ կապելու: ՈՒստի շատ զգուշավոր ընտրություն ենք կատարում, հաշվի առնելով ստեղծագործության՝ միջազգային շուկայում ներկայանալու ներուժը։
-Ինքս բոլորովին վերջերս հանդիպել եմ գրողի, որին քիչ ենք ճանաչում: Դրական արձագանք կա, բայց նեղ շրջանակում: Խոսքս Արամ Ալավերդյանի մասին է, որը հետաքրքիր գործեր է գրում արցախյան ազատամարտի մասին՝ ականատեսի աչքերով: Այնինչ տևական ժամանակ խոսում էինք այն մասին, որ չունենք պատերազմի մասին լավ գրականություն: Գրականագետները, հրատարակիչները պետք է տան հիմնավոր գնահատական, բայց գործը չի էլ հասնում նրանց:
-Ինչու՞ է այդպես, գրողների միությունը տասնյակ անդամներ ունի, կարծում եք՝ այնտեղ չկա՞ն լավ գրողներ: Իհարկե կան, բայց իրենց առաջխաղացմամբ չեն զբաղվում, և մենք երբեք չենք իմանա այդ գրողների մասին: Տարիներ շարունակ ի՞նչ է արել պետությունը՝ ֆինանսավորել է, ՀԳՄ հրատարակչությունը տպագրել է գրողին, ու վերջ: Ոչ ոք չի կարդացել այդ գրողին, որ ասեն՝ լավն է, թե վատը, գրողն էլ կողմնորոշվի ըստ ընթերցողների, գրաքննադատների արձագանքի, շարունակի գրելը կամ դադարի գրելուց՝ տեսնելով, որ իրեն կարդացող չկա:
Մի օրինակ բերեմ. Սուսաննա Հարությունյանի «Ագռավները Նոյից առաջ» վեպը պետական աջակցությամբ է հրատարակվել, ու կորել է այդ գիրքը, չի հասել ընթերցողին: Վերջերս «էդիթ պրինտը» վերահրատարակեց: Հոյակապ վեպ է: Եթե մենք Սուսաննայի անվան փոխարեն գրեինք, ասենք, Խուան Պաբլո, նշեինք, որ թարգմանված է իսպաներենից, ոճական, բովանդակային, կառուցվածքային առումով չէին տարբերի լատինաամերիկյան վեպից: Բայց նրան որպես լավ հեղինակի գիտեն գրական նեղ շրջանակում, լայն ընթերցողը, որ սիրում է կարդալ, չգիտի:
-Վերջին հարցը. դրսում ներկայացված գրողը դրամական շահույթ ունենու՞մ է:
-Իհարկե, ես չեմ կարող ասել, թե դրանք մեծ գումարներ են, բայց դրսի հրատարակիչը գնում է հեղինակային իրավունքը: Ես փորձում եմ բանակցել, հնարավորինս բարձր գումար պահանջել, բայց գումարի չափը կախված է տպաքանակից, գրքի արժեքից, երկրից… Մենք դեռ այնքա՜ն ճանապարհ պետք է անցնենք:
Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
Լուսանկարներ
Հեղինակի նյութեր
- Պատմության վկաները
- Վերացող ծաղիկներ
- Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
- «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
- «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
- «Դրսից մեզ վրա կարող են ազդել միայն ներսի գործիքներով»
- «Երեսուն տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք»
- Մշակույթը հեռվից հեռու պահպանելու հույսով
- Անիմացիան, աշխարհն ու մենք
- «Մեր տարածքները փոքրացան, որովհետև այդպես էլ չհասկացանք, որ պետք է խմենք մեր բաժակով»
- Արվեստի ուժը
- Նոր մատենաշարը ներկայացնում է արևմտահայ և սփյուռքյան գրողների
- Բեմը կենդանություն է ստանում առայժմ միայն մանուկների համար
- «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
- Համաշխարհային դասականների ստեղծագործությունները՝ դուդուկով
- «Բնակչությունը պատրաստ չէ, բայց տարվում են աշխատանքներ»
- Ամանորի գիշերը դիմավորելու են եկեղեցում
- «Ջազի մեջ զգացվում է ապրածդ ժամանակաշրջանը»
- «Եթե չլիներ Փելեշյանը, կարծում եմ, դեռևս գտած չէի լինի կինոյում իմ ուղին»
- «Հուշարձաններն այդ տարածքների պատկանելության անձնագրերն են»
Մեկնաբանություններ